De boodschap dat jullie kindje is overleden of dat jullie kindje een aandoening heeft die niet met het leven verenigbaar is, is een enorme schok voor iedereen die daarmee te maken krijgt. Ongeacht de duur van de zwangerschap. Met dit boekje hopen we jullie een stukje op weg te helpen met informatie en onderwerpen die mogelijk de komende periode op jullie pad komen.
Een periode met heftige emoties breekt aan. Ieder mens reageert daar op zijn of haar eigen wijze op. Sommige ouders voelen zich heel rustig, anderen voelen niks. Weer anderen ervaren een gevoel van boosheid, verdriet, verzet, woede of anders.
En juist in deze verschrikkelijk moeilijke periode moeten jullie gaan nadenken over allerlei zaken waar jullie hoofd helemaal niet naar staat en wordt er van jullie als aanstaande ouders verwacht een heleboel beslissingen te nemen.
Zaken om over na te denken
De bevalling
- Bevalplan maken
- Wie is er bij de bevalling aanwezig?
- Speciale wensen rondom de bevalling
- Pijnbestrijding
- Verwachtingen richting de zorgverleners
- Foto’s of video
- Jullie baby na de geboorte wel of niet direct zien
- Jullie baby na de geboorte direct op de buik/ borst
- Doorknippen navelstreng
- Placenta bewaren / bekijken / laten onderzoeken
- Jullie baby een naam geven
- Bezoek na de bevalling
- Het kindje laten onderzoeken
- Lactatieremming
Herinneringen maken
- Jullie baby bekijken en vasthouden
- Betrekken van familie, andere kinderen, vrienden
- Jullie baby in bad doen/ wassen
- Jullie baby aankleden of in een mooie doek wikkelen
- Watermethode
- Foto’s (Stichting Make a Memory, Stichting Still, zelf)
- Hand- en voetafdrukjes maken met inkt
- Hand- en voetafdrukjes maken in klei
- Haarlokje afknippen
- Filmpje maken
- Herinneringsboekje maken
- Brief aan de baby schrijven of een kaartje of tekening maken
Na de geboorte
- Bezoek ontvangen bij thuiskomst of niet
- Recht op Kraamzorg
- Begraven of cremeren
- Baby via ziekenhuis kosteloos cremeren
- Jullie baby mee naar huis nemen of niet
- Geboorteaangifte
- Uitvaartverzorger kiezen
- Regelgeving
- Geestelijk verzorger gewenst of niet
- Mandje of kistje uitzoeken
- Uitvaartverzekering
- Bijzondere bijstand
- Geboorte-/ rouwkaartjes
- Het afscheid
Het afscheid
- Locatie
- Aankleding
- Toespraken, muziek
- Afscheidsrituelen
- Jullie baby iets meegeven
- Wel of niet mee naar graf/ oven
- Urn
- As verwerken in sieraad/ tatoeage
- As verstrooien/ verdelen
Na het afscheid
- De werkelijkheid dringt door, het leven is nooit meer hetzelfde
- Confrontatie met babykamertje, -spulletjes, stilte, leegte
- Andere kinderen in het gezin
- Confrontatie met omgeving
- Uiteenlopende gevoelens
- Mede lotgenoten
- Verschil in rouwverwerking
Belangrijke websites
- Zeeuws verlies: www.zeeuwsverlies.nl/liefkindje
- Lotgenoten: www.lieve-engeltjes.nl
- steunpuntnova.nl
- methandjesenvoetjes.nl
- zostil.nl
- makeamemory.nl
- stichtingstill.nl
- watermethode.nl
- stillelevens.nl
De bevalling
Een moment die ineens een hele andere lading krijgt. Het kindje in de buik leeft niet meer of zal tijdens of na de geboorte overlijden. Een realiteit die nauwelijks te beseffen is en heftige emoties op kan roepen. Het idee dat de moeder dan op een normale manier moet bevallen, is soms onverdraaglijk. Weeën opvangen, omgaan met de pijn, persen in het besef dat jullie kindje niet meer leeft of niet levensvatbaar is.
In overleg met de gynaecoloog wordt bijna altijd besloten tot het inleiden van de bevalling, alleen bij een zeer dringende medische reden is een keizersnede een betere keuze. Een vaginale bevalling is voor de moeder veiliger dan een keizersnede, het lichamelijke herstel is sneller. Een andere reden is dat een litteken in de baarmoeder nadelig kan zijn voor een mogelijke volgende zwangerschap en bevalling.
Hoe onvoorstelbaar het ook lijkt, de ervaring van ouders die hetzelfde is overkomen, heeft geleerd dat hoe bizar het misschien ook klinkt, het bewust meemaken van de geboorte en de periode daarna, de kennismaking met hun kindje als een waardevolle periode wordt ervaren. Dat kan een positieve bijdrage leveren in het verwerkingsproces. Een gevoel van trots, een herinnering om te koesteren.
Juist daarom is het zo belangrijk dat er aandacht is voor jullie wensen rondom de geboorte van jullie kindje. In welke sfeer willen jullie jullie kindje geboren laten worden? Daarbij kunnen jullie denken aan bepaalde muziek. Wie willen jullie erbij hebben? Wat verwachten jullie van de mensen die jullie begeleiden? Het is goed om hier vooraf over na te denken. Er is alle ruimte om jullie behoeften bespreekbaar te maken. Houden jullie van rust/ stilte of is het juist gewenst dat er regelmatig mensen binnenkomen voor een praatje en dat jullie bezoek ontvangen? Het mag allemaal.
Weet dat de mogelijkheid er is om goede pijnstilling te regelen. Denk hierbij aan een prik in het been, pijnstilling via een infuus of een ruggenprik. Een warme douche of bad kan ook ontspannend werken. Sommige pijnstillingsmiddelen kunnen de moeder wat slaperig maken: is dit gewenst? Er zal zeker ruimte zijn dit te bespreken met de arts of verloskundige die u begeleidt.
Het moment van de geboorte zal intens zijn. Hoe zal jullie kindje eruit zien? Heeft hij of zij uiterlijke kenmerken van de ouders? Is het zichtbaar waaraan het kindje is overleden of ziet het kleine mensje er mooi gaaf uit en lijkt er zo op het zicht niets aan de hand te zijn?
Als jullie kindje is geboren, zit hij of zij nog via de navelstreng vast aan de placenta. Misschien voelen jullie de wens de navelstreng door te knippen.
Bij een prille zwangerschap wordt het kindje vaak ook samen met de placenta geboren. Jammer genoeg komt het ook voor dat de placenta niet spontaan geboren wordt en dat deze onder narcose verwijderd moet worden.
Soms is het kindje al langere tijd overleden en zal dat te zien zijn aan de conditie van de huid. We spreken dan van een gemacereerd kindje, het huidje is dan niet meer gaaf, ontvelt, verweekt.
Er bestaat een mogelijkheid het kindje te laten onderzoeken om erachter proberen te komen wat de oorzaak is. Hierbij kunnen jullie denken aan het onderzoeken van de placenta, obductie op jullie kindje of het afnemen van een huidbiopt, babygram, DNA-onderzoek. Indien gewenst kunnen jullie met vragen terecht bij de behandelend arts.
Vanaf twintig weken zwangerschap kunnen jullie ervoor kiezen medicatie te nemen om mogelijke vorming van melkproductie af te remmen.
Herinneringen maken
Er zijn veel manieren om herinneringen te maken. Misschien bestaat de wens om nog een echo, foto’s of een afdruk van de zwangere buik te maken. Het bekijken, bewonderen, aanraken van jullie kindje, het vasthouden, doorknippen van de navelstreng. Het behoort allemaal tot de mogelijkheden en zijn belangrijk gebleken voor het verwerken.
Dit moment delen met familieleden, andere kinderen in het gezin of vrienden kan van grote waarde zijn. Gaat jullie kindje een naam krijgen? Willen jullie het kindje in bad doen? Bepaalde kleertjes aandoen? Hem of haar in een mooie doek wikkelen?
Bij een prille zwangerschap zal jullie kindje er anders uitzien dan bij een vergevorderde of voldragen zwangerschap. Een kindje wat al enige tijd is overleden, ziet er anders uit dan een kindje wat net voor of tijdens de bevalling is overleden.
Het onbekende maakt vaak dat mensen het eng vinden om te kijken. Toch blijkt het voor het verwerkingsproces heel belangrijk te zijn. Het wil dan helpen om diegene die jullie begeleidt bij de bevalling eerst te laten vertellen wat jullie kunnen verwachten.
De watermethode
Voorheen werden de kindjes na de geboorte in een dekentje, kistje, mandje of bakje gelegd. De huid verkleurde dan snel en werd donker. Ook vervormde het kindje, omdat de huid en botjes nog niet stevig zijn. Tegenwoordig wordt gebruikgemaakt van de watermethode. Hierbij wordt het kindje in koud water gelegd. Hierdoor blijft het huidje langer mooi.
Voordelen
- Het kindje neemt in het water de natuurlijke foetushouding aan.
- De huid wordt lichter, ook als de huid al verkleurd was.
- Er treedt geen vervorming op.
- Jullie kunnen mooie foto’s maken van het kindje in het water.
- Jullie kunnen jullie kindje aanraken zonder dat het beschadigd.
- Het ziet er mooi uit, zodat het makkelijker is om het kindje te laten zien aan vrienden, familie, broertjes en zusjes.
De jonge kindjes worden lichter van kleur, oudere kindjes houden een mooie roze huid en roze lipjes en nageltjes. Het kindje kan uit het water gehaald worden om te worden vastgehouden en geknuffeld. Via internet zijn er speciaal hiervoor gemaakte glazen waterbakjes te vinden en te koop, die soms binnen 24 uur geleverd kunnen worden.
Fotografie
De mogelijkheid bestaat om kosteloos foto’s te laten maken door professionals. Stichting Still hanteert geen ondergrens met betrekking tot zwangerschapsduur. Stichting Make a Memory maakt foto’s vanaf 23 weken zwangerschap. Op de afdeling is een camera aanwezig en natuurlijk is het mogelijk zelf foto’s of films te maken.
Hand- en voetafdrukjes
We hebben op de afdeling de gewoonte ( indien de situatie dit toelaat) om hand- en voetafdrukjes te maken op papier. Soms is het ook mogelijk een haarlokje af te knippen. Indien gewenst en mogelijk maken we in klei afdrukjes van handjes en voetjes. Hier kan een acrylmalletjes van gemaakt worden en biedt de mogelijkheid om later een afdrukje in bijvoorbeeld zilver, brons of goud te laten maken. De afdruk van een acrylmal is gratis en wordt verzorgd door Stichting Sterrenprints. Sommige mensen vinden het fijn de bevalling, de herinneringen, de emoties, op te schrijven in een herinneringsboekje.
Na de geboorte
Na de bevalling breekt ook de periode aan om weer naar huis te gaan. Misschien willen jullie het kindje mee naar huis nemen, misschien achterlaten in het ziekenhuis of opbaren in een rouwcentrum. De beslissing over wat er met jullie kindje gebeurt, is aan jullie zelf. Vanaf 24 weken zwangerschap is het volgens de wet verplicht aangifte te (laten) doen en moet het kindje ook begraven of gecremeerd worden.
Onder de 24 weken zwangerschapsduur is dit niet verplicht. Een uitzondering hierop is een levend geboren kindje die bij een zwangerschap van minder dan 24 weken meer dan 24 uur heeft geleefd. De beslissing over wat er met jullie kindje gebeurt, is aan jullie. Via het ziekenhuis is het bijvoorbeeld mogelijk het kindje te laten cremeren. Dit gebeurt voorafgaand aan een geplande crematie. Jullie kunnen hier dan niet bij aanwezig zijn, maar wel de as na de crematie ontvangen. De as kan een maand na de crematie kosteloos opgehaald worden bij het desbetreffende crematorium. De as wordt meegegeven in een koker.
Misschien hebben jullie een idee over een mooi mandjes of kistje om het kindje in mee te nemen, of een speciaal doosje om de as in te bewaren. Via de afdeling is het mogelijk ‘een babynestje’ aan te schaffen, een mooi afgewerkt mandje. Kosten hiervoor zijn voor de ouders. Er wordt naar gestreefd de prijs zo laag mogelijk te houden. Het is niet de intentie dat hieraan wordt verdiend. Voor de afdeling zijn ook mooie wikkeldoekjes gemaakt voor hele kleine kindjes die op een zeer vroeg termijn geboren worden. Hier zijn geen kosten aan verbonden.
Bij een zwangerschap boven de 24 weken komt de plicht tot aangifte, begraven of cremeren. De kosten zijn afhankelijk van het wel of niet hebben van een uitvaartverzekering. Mochten jullie een uitkering ontvangen, dan kan het de moeite waard zijn te informeren of jullie in aanmerking komen voor bijzondere bijstand. Bij geen verzekering kunnen jullie overwegen welke zaken jullie, vanwege kosten, achterwege willen laten. Misschien willen jullie een afscheid thuis organiseren en jullie kindje daarna zelf wegbrengen of op laten halen.
Op welke wijze willen jullie de geboorte en het overlijden bekendmaken aan de omgeving? Jullie kunnen denken aan een geboorte-/ overlijdenskaartje, een advertentie of een bericht op social media. Misschien is thuis opbaren gewenst. Let er dan op of er een mogelijkheid is voor het leveren van een babykoeling bij de begrafenisondernemer.
Vanaf 18 weken is er ook recht op kraamhulp (afhankelijk van jullie verzekering). Misschien niet zo voor de hand liggend, maar overweeg dat het misschien prettig kan zijn iemand in de buurt te hebben waar jullie je verhaal kunnen doen, die er speciaal voor jullie is en die de opvang van eventuele andere kindjes in het gezin of bezoek regelt en tips kan geven.
Regelgeving
Informatie aangifte burgerlijke stand en uitvaart
Normaal gesproken moet er binnen drie werkdagen na de geboorte van een kind geboorteaangifte worden gedaan in de gemeente waar het kindje is geboren. Als een levend geboren kindje is vervoerd naar een andere gemeente om te daar te overlijden, is de aangifte in de gemeente van overlijden nodig. Aangifte kan worden gedaan door de moeder, de vader of door de uitvaartbegeleider (elke andere aanwezige bij de geboorte heeft het recht aangifte te doen). Indien de ouders zelf aangifte willen doen, is het raadzaam een afspraak te maken bij de gemeente, zodat men op de hoogte is van de situatie. Aangifte doen kost niks. Gemeenten rekenen wel kosten voor een afschrift of uittreksel van aktes. In sommige gemeentes kan aangifte doen digitaal. Indien de geboorte plaatsvindt in Adrz te Goes is dit niet mogelijk en moet aangifte gedaan worden bij het Stadskantoor van Goes.
Wanneer een kindje bij een zwangerschapsduur van minder dan 24 weken levenloos wordt geboren, is het wettelijk niet verplicht om aangifte te doen en is er geen plicht tot begraven of cremeren. Een uitzondering hierop is de plicht tot aangifte bij een geboorte onder de 24 weken zwangerschapsduur van een kindje dat langer dan 24 uur heeft geleefd.
Het doodgeboren kindje geboren onder de 24 weken zwangerschapsduur mag begraven worden in eigen tuin of op een ander terrein, mits er toestemming is van de eigenaar van het terrein. Het is goed om dan ook stil te staan bij de vraag wat er gebeurt als ouders gaan verhuizen en het huis verkocht wordt.
Ouders die ervoor kiezen hun kindje in het buitenland te laten begraven of cremeren, moeten altijd een begrafenisondernemer in de armen nemen ongeacht de zwangerschapsduur.
Registratie Basisregistratie Personen (BRP)
Het opmaken van een akte van geboorte is niet afhankelijk van de zwangerschapsduur en wordt opgemaakt voor elke levend geboren baby. Al deze kinderen komen in de Basisregistratie Personen (BRP). Indien de baby op het moment van aangifte als is overleden, worden er twee aktes opgemaakt: een geboorteakte en een akte van overlijden. De baby komt hiermee in het BRP en in het overlijdensregister. Indien een baby dood geboren is, onafhankelijk van de zwangerschapsduur, wordt er geen normale geboorteakte opgemaakt en komt de baby niet in de BPR. Er wordt wel een akte opgemaakt van een levenloos geboren baby. De ouders ontvangen dan: een akte van geboorte (levenloos). Doodgeboren baby’s worden alleen in het overlijdensregister opgenomen en zijn dan nog niet zichtbaar in het BRP-register.
Sinds februari 2019 is de wet aangepast, waardoor op verzoek van de ouders ook een doodgeboren baby opgenomen kan worden in de BRP (ongeacht de zwangerschapsduur). De naam van het kindje is dan te zien bij de gezinssamenstelling in het uittreksel van de BRP via inloggen op de website van mijnoverheid.nl.
Vervoer
Een overleden baby vervoeren in de auto van de ouders is voor de wet gepast. Dit mag in een stoeltje, mandje of in de armen van de ouders. Wettelijk is er voor vervoer van een overleden baby geen artsenverklaring nodig. Veel ziekenhuizen geven deze verklaring echter wel met de ouders mee.
Bijschrijven trouwboekje
Alle kinderen mogen worden bijgeschreven in het trouwboekje, ook als er geen aangifte is gedaan. Wordt een kindje doodgeboren onder de 24 weken en gaan ouders niet naar de burgerlijke stand, dan mogen ze het kindje zelf bijschrijven. In alle andere gevallen wordt bijschrijving verzorgd door de ambtenaar van de burgerlijke stand, direct bij aangifte van het kindje.
Zwangerschapsverlof
Bij een zwangerschapsduur vanaf 24 weken is er recht op zwangerschapsverlof, zowel bij een levend als doodgeboren kindje. Indien de bevalling voor de 24 weken is, is er geen recht op zwangerschapsverlof. Men kan dan aanspraak maken op ziekteverlof.
Het afscheid
Zo persoonlijk! We willen een paar mogelijkheden aankaarten ter overweging om een dierbare, troostende herinnering te realiseren. Als locatie kan aan meerdere plekken gedacht worden: thuis, in een bos, op het strand, een voor jullie bijzondere plek of bij de begraafplaats. De locatie kan aangekleed worden met mooie bloemen, kaarsjes, slingers, vlinders, lampionnen. Misschien wil iemand iets moois zeggen of dat door iemand anders laten doen, muziek laten horen, een gedicht voordragen of in stilte herdenken. Mensen kiezen er soms ook voor iets mee te geven aan hun kindje, een brief, een kaart, een foto, een knuffel, een steentje, een beeldje, een sierraadje.
Sommige mensen kiezen voor begraven en realiseren een mooi grafje, anderen kiezen voor cremeren.
Tegenwoordig zijn er meerdere mogelijkheden om iets tastbaars te doen met de as die overblijft na crematie. De hoeveelheid as die overblijft, is uiteraard veel minder dan bij een volwassen persoon. Bewaren in een klein urntje (thuis, in een urnenmuur of urnentuin) verstrooien op een bijzondere plek. Verwerken in een sieraad, tatoeage of een ander kunstwerk. Verdelen in kleine mini-urntjes voor anderen. Zomaar een kleine greep uit mogelijkheden.
Na het afscheid
Na het afscheid breekt een periode aan, waarin het besef door gaat dringen dat jullie dit kindje niet zullen zien opgroeien. Aan de ene kant moeten jullie leren leven met het verlies en aan de andere kant vragen het gezin, werk, omgeving, familie en andere verplichtingen hun aandacht. Na alles wat geregeld moest worden voor het afscheid, ervaren mensen nu pas echt de leegte en lijkt het vaak of het verdriet nu pas de overhand neemt. Thuis staat misschien een met zorg gekozen babykamer klaar, andere herinneringen, cadeautjes gekregen of zelf gekocht. Belangrijk is niet al te snel alle sporen van voorbereiding op dit nieuwe leven uit te wissen, maar bewust ook hier afscheid van te nemen. Soms proberen ouders hun gevoelens te verbergen en storten zich weer op hun dagelijkse bezigheden.
Toch willen we jullie aanmoedigen het verdriet en alle opkomende emoties te uiten. Blijf in gesprek, schrijf ze op als praten moeilijk is. Wanneer jullie de ruimte pakken om het verdriet te beleven, kunnen jullie het overlijden verwerken en op den duur de toekomst weer met vertrouwen tegemoet treden. Rouwverwerking is het proces waarbij het verdriet om het verlies geleidelijk draaglijker wordt, het is een individueel en persoonlijk proces, waar geen tijd voor staat, waarbij geen enkele reactie abnormaal is.
Blijf met elkaar praten en respecteer van elkaar dat ieder op zijn eigen wijze omgaat met het verwerken van dit grote verlies. Een moeder heeft het kindje gedragen. Een vader verliest op een andere manier zijn kind. Dit leidt ertoe dat de verwerking bij vaders en moeders anders kan verlopen. Ook een vader ontwikkelt een band en gevoelshouding met zijn kind tijdens de zwangerschap, de bevalling en de dagen daarna. Deze gevoelens mogen niet onderschat worden, al zijn ze soms minder zichtbaar. Er heerst vaak nog een misplaatste opvatting dat mannen ‘sterk moeten zijn’. Sommige vaders kunnen mede om die reden moeilijk praten over wat hen beweegt, simpelweg omdat ze het niet geleerd hebben. Ze vluchten in werk en praktische zaken. Ook bestaat de kans dat er gedacht wordt dat het beter is niet over het kindje te praten om het de moeder niet nog moeilijker te maken als een soort bescherming voor hun partner. Als jullie met elkaar kunnen praten over wat jullie voelen en ervaren kan dit een grote steun zijn om het verdriet, de leegte, het gemis, gezamenlijk te dragen.
Sommige mensen voelen de behoefte voortdurend over hun verdriet en kindje te praten, weer anderen willen dit juist niet en trekken zich liever terug. Weer anderen kunnen alleen maar huilen, wat een goede manier is om gevoelens een ontlading of uitweg te bieden. Vaak is er ook sprake van broertjes of zusjes en kan het een dilemma zijn hoe deze verdrietige boodschap over te brengen. Vaak leven alle gezinsleden naar het moment toe waarop een nieuw zusje of broertje geboren wordt. In hun spel maken de andere kinderen ook plannetjes, ze hebben misschien wel geholpen met het inrichten van de kinderkamer. Mogelijk wel al cadeautjes gemaakt of gekocht. Misschien voelden ze het kindje wel bewegen wanneer ze hun handjes op de buik legden. Ook al zijn de kinderen in jullie gezin nog zo klein, toch blijkt het verstandig ze eerlijk op eenvoudige wijze te vertellen wat er is gebeurd. Ze begrijpen dan dat er iets met de baby aan de hand is en kunnen dan jullie gevoelens en verdriet beter plaatsen. Het blijkt beter om hun vragen te beantwoorden dan ze in onzekerheid te laten. De fantasie van een kind is erg groot. Door hun vragen te beantwoorden en hun verdriet serieus te nemen, wordt hun fantasie geen spookbeeld. Kinderen hebben vaak een heel eigen wijze van uiten en omgaan met. Via spel, verhalen, tekeningen, gesprekjes.
Er zullen verschillende reacties uit de omgeving komen. Familie, vrienden en buren kunnen een grote steun zijn voor praktische zaken, een luisterend oor of simpelweg aanwezig zijn. Het is goed jullie behoefte duidelijk en eerlijk kenbaar te maken. Bijvoorbeeld alleen gelaten willen worden, geen behoefte te hebben aan gezelligheid of juist wel mensen om jullie heen. Voor buitenstaanders is het vaak moeilijk om de juiste dingen te doen of te zeggen, al proberen ze zich in de situatie in te leven. Ze kunnen nooit dat voelen wat jullie voelen. Wat soms tot ongemakkelijke situaties en uitspraken kan leiden. Mensen die hetzelfde in het verleden hebben meegemaakt, zullen jullie meestal als vanzelfsprekend aanvoelen. Zulke ouders, lotgenoten, hebben weinig uitleg nodig om te begrijpen wat er in je omgaat. In dit boekje vinden jullie verschillende websites om in contact te komen met lotgenoten.
Tot slot
Met dit boekje hebben we een poging gedaan wat verduidelijking te geven op vragen en situaties die we in de praktijk regelmatig tegenkomen. Het is zeker niet compleet en evenmin een vervanging van persoonlijke steun.
Aarzel indien nodig ook niet om een huisarts, geestelijk verzorger of de hulp van Zeeuws Verlies in te schakelen. Deze stichting heeft zich gespecialiseerd in de begeleiding bij het verlies van een kindje. We hopen dat we als team op deze manier toch een beetje hebben kunnen bijdragen. Vragen konden beantwoorden en aandachtpunten konden aangeven. Om de toekomst weer onder ogen te komen is het belang van afscheid nemen van deze periode op een manier die bij jullie past belangrijk om weer nieuwe stappen vooruit te kunnen zetten. Als team willen we jullie heel veel sterkte wensen.